ДУШАНБЕ, 18 мар — Sputnik, Дмитрий Верхотуров. Дар моҳи март Бонки миллии Тоҷикистон қурби рубли русиро нисбати сомонӣ ба таври назаррас коҳиш дод. Агар қурби қаблӣ барои 1 рубл 0,1413 сомонӣ буд, пас 18 март қурби Бонки миллии Тоҷикистон 0,1293 сомонӣ буд.
Ва ин як ҷаҳиши тасодуфӣ дар қурби асъор вобаста нест, ки ба хусусиятҳои бозори дохилии асъор вобаста аст, балки баъзе тамоюлҳое, ки дар тӯли якчанд рӯз идома доранд.
Бисёр вақт метавон фаҳмонд, ки беқурбшавии рубли русӣ сабаби пастравии нархи нафт аст ва ин ба таври ғайримустақим дар Тоҷикистон инъикос ёфтааст. Барои Русия ин дар ҳақиқат чунин аст: коҳиш ёфтани нархи нафт ба бозори асъор ворид шудани рублро меорад, ки болоравии онҳо ба беқурбшавӣ меорад. Ин падида бо ҳар гуна тағирёбии нархи нафт ба пастшавӣ мушоҳида мешавад. Аммо, Тоҷикистон нафтро намефурӯшад ва аз ин рӯ, ин тавзеҳот кор намекунад.
Ба андешаи ман, эҳтимол дорад, ки ин падида бо рӯйдодҳои тамоман гуногун, бахусус бо эпидемияи коронавирус алоқаманд бошад.
Тадбирҳои карантинӣ ва баъзан воҳима дар бозорҳо, албатта, ба иқтисодиёт таъсир мерасонанд ва метавонанд ба бозори асъори ҷумҳурӣ фишор оваранд.
Паноҳаи озуқаворӣ
Ногаҳон дар бозори асъори Тоҷикистон қурби рубл хеле зиёд шуд ва ин ба паст шудани қурби рубл ба қурби сомонӣ оварда расонид.
Аммо рубл дар биржаи асъори Душанбе чӣ гуна пайдо мешавад? Дар асл, танҳо як манбаи воридшавии рубл ба иқтисодиёти Тоҷикистон мавҷуд аст - интиқоли шаҳрвандони Тоҷикистон, ки дар Русия кор мекунанд. Интиқолҳо ба гиранда дар Тоҷикистон бо сомонӣ дода мешаванд, яъне бонке, ки аз Русия бо рубл пул интиқол кардааст, бояд ин рублро фурӯшад.
Ва яке аз сабабҳои аввалини ба вуқӯъ омадани чунин рубл, эҳтимол аз вуқӯи маъруфи озуқаворӣ дар Душанбе 3-5 март аст. Шубҳае нест, ки он вақт бисёре аз сокинони Душанбе, инчунин сокинони шаҳру минтақаҳои дигар, хешовандони худро дар Русия занг зада, хоҳиш карданд, ки барои харидани саривақт хӯрок пул фиристанд.
Воҳима хотима ёфт ва ҷараёни пул рафт. Барои интиқол, як тоҷике, ки дар Русия кор мекунад, бояд аз кордиҳанда пул гирад, масалан, пешпардохт, ки вақти муайянро мегирад. Ҳамагӣ як ҳафта гузашт, дар Русия муҳоҷирон пул ҷамъ карданд ва онҳоро ба ватанашон сар карданд. Инҷо болоравии қурби асъор дар натиҷаи ворид шудани рубл ба интиқолҳо дар бозори асъори Тоҷикистон ба амал омад.
Бастани сарҳади Русия
Аммо агар пастравии қурби асъор танҳо бо ваҳмҳои озуқаворӣ вобаста бошад, пас вазъи коҳиш ёфтани воридшавии рубл, вазъ дар бозори асъор зуд барқарор мешавад. Аммо, тавре мебинем, қурби рубл нисбати сомонӣ каме каме боло рафт, ки ин аз он шаҳодат медиҳад, ки воридшавии рубл ба Тоҷикистон ҳоло ҳам идома дорад. Сабаб чист?
Чунин ба назар мерасад, ки дар ин муддат то бастани сарҳадҳо чораҳои карантини сарҳадӣ дар Русия пурзӯр карда шуданд. Қарор дар бораи бастани сарҳад барои шаҳрвандони хориҷӣ (ба истиснои онҳое, ки иҷозати зист дар Русия доранд) қабул карда шуд ва аз 18 март то 1 май, шаҳрвандони хориҷӣ наметавонанд вориди Русия шаванд. Гуфтан душвор аст, ки ин манъкунӣ то кай идома меёбад, оё он пеш аз ба охир расидани давраи ҷудошуда бекор карда мешавад. Ин метавонад бо беҳбуди вазъи эпидемиологӣ сурат гирад.
Барои муҳоҷирон (ва на танҳо аз Тоҷикистон), ин манъ маҳдудияти бебаҳост. Воқеан, сафари нақшавӣ ба Ватан, барои корҳои оилавӣ, ба роҳи яктарафа бо таъхири шадид бармегардад. Омилҳои дигари марбут ба коронавирусро, ки ба шуғли шаҳрвандони Тоҷикистон дар Русия таъсири манфӣ мерасонанд, набояд қайд кард.
Умуман, тахмин кардан мумкин аст, ки дар баробари пайдоиши аввалин маълумот дар бораи эҳтимолияти бастани сарҳад, муҳоҷирони тоҷик ҳарчӣ метавонистанд ба ватанашон интиқол диҳанд (интиқолҳо метавонанд ба суратҳисобҳои бонкӣ дар бонкҳои Тоҷикистон бошанд) ҳамчун як суғурта.
Ҳамаи ин инчунин ҷараёни қурби рублро ба Тоҷикистон дастгирӣ мекунад, ки баъдан боиси беқурбшавии рубл нисбат ба сомонӣ мегардад.
Пиндоштҳо ва омор
Сабабҳои дар боло коҳишёфтаи рубл, албатта тахминҳо ҳастанд ва то ҳол онҳо бо ягон маълумоти аниқтар тасдиқ кардани онҳо нестанд. Эҳтимол аст, ки дар оянда омор пайдо мешавад, ки ин ба таври дақиқ доварӣ карданро имкон медиҳад, масалан, омори интиқол, ки дар моҳи март ба таври чашмрас ҳаҷми маблағҳои интиқолшударо нишон медиҳад.
Аз тарафи дигар, сабаби дигари коҳиши қурби рублро дар нуқтаҳои мубодилаи асъори тоҷик тасаввур кардан душвор аст. Аз ҷиҳати назариявӣ, инро фаҳмонидан мумкин аст, ки аҳолӣ пасандозҳои рубли худро партофта, онҳоро ба сомонӣ ё доллар иваз мекунад. Аммо ин инчунин бо коронавирус ва ҳама чораҳои зиддиэпидемиологӣ зич алоқаманд аст.
Умуман, карантини Русия барои иқтисодиёти тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ як озмоиши ҷиддӣ ба назар мерасад, аз он ҷое, ки муҳоҷирон ба Русия асосан аз Русия, Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон мераванд. Ва на танҳо дар шакли ҷаҳишҳои асъорӣ.
Аввалан, аз ҳисоби карантин, шуғли муҳоҷирони ин кишварҳо дар Русия коҳиш меёбад. Яъне, дар як ё ду моҳи оянда кишварҳо контингенти назарраси одамонро ба даст меоранд, ки бе кор ва даромад мемонанд. Дуюм, ҳаҷми интиқоли пулии муҳоҷирон ногузир дар миқёси умумӣ ва солона коҳиш меёбад, ки барои Тоҷикистон ва Қирғизистон ниҳоят муҳим аст, зеро норасоии маблағҳои асъорӣ савдои хориҷӣ ва буҷаи онҳоро халалдор мекунад.
Гузашта аз ин, оқибатҳои карантинро эҳтимол чанд моҳ пас аз қатъ шудани он эҳсос кардан мумкин аст.
