ДУШАНБЕ, 17 июн — Sputnik, Фахриддини Холбек. Ин буҳрон дари корхонаву тарабхона, дӯкону мағозаҳо ва роҳи муҳоҷирини меҳнатиро баст. Ҳазорон нафаре, ки аз бонкҳо қарздоранд, аз кор монданд ё хонашин шуданд ва имкони иҷрои масъулиятҳояшон пеши бонкҳоро аз даст доданд.
Дар бархе кишварҳои ҷаҳон ба хотири ҳифзи манфиатҳои мизоҷон бонкҳо пардохти қарзу фоизҳоро мутаваққиф карданд, аммо дар Тоҷикистон ҳатто пас аз фармони президент зоҳиран ҳеҷ як аз бонкҳо дар ин боб садо баланд накард. Оё дар асл чӣ хабар аст? Оё бонкҳои Тоҷикистон барои мизоҷони худ коре кардаанд?
Sputnik Тоҷикистон бо ин суолҳо 10 рӯзи қабл ба чаҳор бонки маъруфи кишвар ба таври хаттӣ муроҷиат кард, аммо то кунун танҳо аз “Амонатбонк” посух дарёфт намуд.
Сироҷиддин Икромӣ, раиси ин Бонк, ҳамчунин дар як суҳбати ихтисосӣ ин посухро шарҳ дод, ки манзури хонандагон мекунем:
- “Амонатбонк” ҷиҳати иҷрои саривақтии фармони президенти Тоҷикистон аз 5 июни соли 2020, №1544 ба соҳибкорон ва қарздороне, ки бо Бонк ҳамкорӣ доранду дар шароити кунунӣ ба мушкилот рӯ ба рӯ гаштаанд, чунин имтиёзҳо фароҳам овард: 1) тамдид намудани муҳлати пардохти қарзҳо бе зиёд намудани меъёри фоизии онҳо; 2) аз нав дида баромадани ҷадвали пардохти қарзи асосӣ ё фоизҳо; 3) таъмин намудани давраи нав ё иловагӣ барои пардохт накардан (давраи имтиёзӣ).
- Оё ин чӣ имтиёзҳоянд ва барои онҳое, ки қарздоранду ҳоло ба далели буҳрони “вируси корона” қарзи худро пардохт карда наметавонанд ё дар пардохти он мушкилӣ мекашанд, чӣ сабукӣ меоранд?
- Бонк низомномаи қарзӣ дорад. Бино ба он, пеш аз он ки қарзгир қарзашро гирад, бонк бояд масъулияти ӯро баланд кунад. Аввал, амволи қарзгирро гирифта, маржа мемонад. Масалан, агар хонаи қарзгир 100 ҳазор сомонӣ арзиш дорад, 50 ҳазор сомонӣ қарз медиҳад. Аммо ҳадафи бонк ба нархи арзон соҳиб шудан ба хонаи қарзгир нест, балки баланд кардани масъулияти ӯст. Қарзгир намехоҳад, ки чизи 100 ҳазораро ба 50 ҳазор аз даст диҳад ва талош мекунад, ки қарзашро саривақт пардохт кунад.
Дуюм. Бонк фоиз мемонад ва дар шартнома менависад, ки агар фоиз дар вақташ пардохт нашавад, ҳангоми тамдиди муҳлат 2% зиёд мешавад. Қарзгир бояд нақшаи тиҷоратӣ (бизнес – план) дошта бошад, ки дар муҳлати зикршуда қарзашро баргардонад. Аз сӯи дигар, бонк ҳам нақшаи тиҷоратии худро дорад. Масалан, бонк аз ин ҳисоб ки “Алиев” фалон рӯз қарзро бармегардонад, ба нақша мегирад, ки он маблағро аз ҳамон рӯз дар ихтиёри “Валиев” гузорад. Агар “Алиев” дер кард, нақшаи тиҷоратии бонк вайрон мешавад.
Дар чунин ҳол қарзгир тамдиди муҳлати пардохтро талаб мекунад. Маҳз аз ҳамон рӯз фоизи қарзаш 2% дарсад афзоиш меёбад. Агар қарз 20%-а дода шуда бошад, 22% мешавад. Акнун мо ба истиқболи онҳое меравем, ки тамдиди муҳлат талаб мекунанд, аммо 2% илова намекунем.
Ҳарчанд дар шартнома бонк барои тамдид вазифадор нест, ин ҳақро дорад, ки тамдид накунад, аммо дар замонаи буҳрони “вируси корона” мо бо мақсади кӯмак ба қарзгирон масъалаи тамдид кардани муҳлати қарзи онҳоро мусбӣ баррасӣ мекунем.
- Ҳамин 2% ҷарима аст?
- На, мо ҳоло умуман дар бораи ҷарима суҳбат надорем. Ҷаримаҳо батамом лағв мешаванд. Тибқи шартнома ҷарима барои ҳар як рӯзи ба таъхир афтодани пардохти қарз 0,1% зиёд мешавад, ки солона 36% хоҳад шуд. Ин барои қарзгирандагон як кӯмаки бесобиқа ва намоён аст.
- Мардум аз бонки Шумо асосан чӣ гуна қарз мегиранд ва онро бояд чӣ гуна баргардонанд?
- Асосан, ду намуди пардохти қарз аст. Яке, классикӣ. Тибқи қоидаҳои ин намуди қарз, шахс барои як муҳлати муайян қарзро мегираду ҳар моҳ фоизи онро месупорад ва дар охири муҳлат худи қарзро ба пуррагӣ. Барои мисол, агар шахс 10 ҳазор сомонӣ бо 20% гирифт, ҳар моҳ ҳамин 20% - 2 ҳазор сомониро, ки моҳ ба моҳ то охири муҳлат тақсим мешавад, месупорад ва дар охир 10 ҳазор – қарзи асосиро бояд пурра баргардонад.
Дуюм, қарзи ануитетӣ аст. Вақти бастани шартнома бонк мебинад, ки сарчашмаи пардохти қарзи мизоҷ чӣ гуна дорад. Вобаста ба он барои ҳар моҳ пардохти қарзро тақсим мекунанд ва то охири муҳлат шахс тамоми қарзашро месупорад. Масалан, 10 ҳазор сомониро бо 20% - и солона дарёфт кард. Дар умум маблағи 12 ҳазор сомониро ба 12 моҳ тақсим мекунанд ва ин маблағ ҳармоҳа пардохт мешавад. Яъне қисм – қисм ҳам қарзи асосӣ ва ҳам фоизи қарз пардохт мешавад. Ҳоло тамоми дунё бештар аз ҳамин усул кор мегирад.
- Масалан, мизоҷ аз бонк қарз гирифтааст ва ҳар моҳ бояд қисмате аз онро баргардонад. Ҳоло ӯ кор намекунад, даромад надорад ва қарзро дода наметавонад. Оё бонк метавонад ба ӯ гӯяд, ки тайи ҳамин се моҳ (аз май то август) - замони пандемия ӯ озод аст, метавонад насупорад ва пардохт карданро баъди ин мӯҳлат шурӯъ кунад?
- Бале, чаро не? Ин масъала дар Кумитаи қарзӣ баррасӣ шуда, мизоҷ метавонад пас аз муҳлати дархосткардааш маблағи қарз бо фоизҳояшро ба пуррагӣ пардохт кунад.
- Оё имкон дорад, ки фоиз бахшида шавад?
- Бонк тарафи робит миёни пасандоздиҳанда ва қарзгир аст. Агар қарзгир фоизро надиҳад, бонк фоизи пасандоздиҳандаро чӣ тавр ва аз кадом ҳисоб пардохт мекунад? Тасаввур кунед, ки як пасандоздиҳанда барои гирифтани фоизаш омаду бонк гуфт, ки пул нест. Ӯ берун меравад ва эълон мекунад, ки фалон бонк муфлис шудааст, чун пул надорад. Фардо ҳамаи пасандоздиҳандаҳо дари бонкро мегиранд, ки пули моро баргардон. Дар ин ҳол хавфи нуфузу эътибор (репутатсионний риск) баланд мешавад. Аз сӯи дигар, бонкҳои тиҷоратӣ пул чоп намекунанд, аз куҷо пул гиранд? Як далели варшикаста шудани бонкҳо ҳам ҳамин аст, ки қарзҳояшон барнамегарданд.
Аз ин хотир, масъалаи қарз хеле нозук аст. Бархе қарзгирҳо пулро гирифта, ғайримақсаднок истифода мекунанд, нақшаи тиҷоратӣ надоранд, наметавонанд дар вақташ қарзи бонкро баргардонанд ва кор мекашад ба суду мақомоти қудратӣ.
Қарз бояд мӯҳлатнок бошад. Тибқи қонун, барнагардонидани қарз ҷиноят аст ва муҷозот дорад. Ҳоло мо бар асоси шартнома ин мӯҳлатро тамдид мекунем ва мушкили қарзгир бо қонун рафъ мешавад.
- Ба хотири ба даст овардани ин имтиёзот қарздорон бояд чӣ кор кунанд?
- Ба бонк муроҷиат карда, матлаби худро ба миён гузоранд. Тамом.
- Оё метавонед бигӯед, ки чӣ қадар мизоҷ бо ин мӯҳтаво ба бонки Шумо муроҷиат карданд?
- Шумораи онҳо хеле зиёд аст. Тағйири фоиз ё тамдиди мӯҳлат салоҳияти Кумитаи қарзӣ аст. Ман ҳатто ҳамчун раиси бонк ҳаққи дахолат ба кори ин кумитаро надорам. Он ҷо аз ҳуқуқшинос шурӯъ карда, то коршиноси молиявӣ менишинанд ва тавре духтурон консилиум карда, як дардро ташхис медиҳанд, аъзои ин Кумита низ ба машварат нишаста, қарору хулосаи худро мебароранд.
- Бонкҳо то чанд вақт метавонанд бори ин мушкилотро кашанд, то муфлис нашаванд?
- Ин аз вазъи молиявии ҳар бонк вобаста аст. Бонк агар қавист ва тавонад бо чолишҳо даст ба гиребон шавад, метавонад муҳлати дарозтареро диҳад. Агар шумо дар хонаатон захираи кофӣ доред, метавонед ба дигар кас низ кӯмак кунед ва хонаводаи худро таҳти хатар нагузоред. Агар худатон захира надоред, ба як нафаре, ки аз дар медарояд, чӣ медиҳед? Агар додед ҳам, хонаводаи худро таҳти хатар мегузоред.
Бонкҳо посбони амонатҳои мардуманд. Онҳо ҳам фикри хонавода - амонатгузорони худро мекунанд. Қарз бояд ба афроди бовиҷдону масъулиятшинос дода шавад, то баргардад.
